آدم بخواهد در دنیای نوشتن از مادر حرف بزند، بیشتر یاد پروست می‌افتد. رمانی به مثابه یک نامه بزرگ به مادر. گزیده‌شده و گذرا اما عمیقِ آن را در رمان جویس می‌بینیم. وقتی استیون ددالوس در خوابگاه مدرسه بی‌تاب شب به‌خیرگفتن‌های مادرش می‌شود و گریه می‌کند.



وقتی خاطراتتان را می‌نوشتید، بیشتر از همه از مادر می‌نوشتید. وابستگی و مهر و محبت شما به مادرتان از جنس علاقه پروست و جویس نبود. از شیرخوردن‌تان نوشتید و جای گرم و نرمتان بر پشت مادر و بعد همه جا دنبال او بودن. یک علاقه تمام‌عیار که وقتی در چهارده سالگی برای پیدا کردن کار به شهر رفتید، همان ساعات اول، اندوهی در شما بیدار شد و در چشمانتان اشک حلقه زد؛ اندوهی به نام دلتنگی برای مادر. روزها را به سختی سر می‌کردید تا برسید به شب که اشک‌ها را در سکوت شب زیر لحاف به یاد مادر رها کنید.



شب نه چون روز بد و جانکاه است



شب کجا، روز کجا، شب ماه است



به حتم اگر سفرها و دفاع از وطن وقتی برایتان می‌گذاشت و می‌خواستید ادامه علاقه خود را به مادرتان لابه‌لای روزنوشت‌های‌تان جاودانه کنید، عمیق‌تر و صمیمی‌تر از او می‌نوشتید و شبیه رمانی می‌شد که شخصیت اصلی‌اش مادر بود.



آن موقع نمی‌دانستید این سفر آغاز سفرهایی دیگر است و دوری هر چه بیشتر از مادر. سفرهایی که بر قصه زندگی‌تان اثر گذاشت. وقتی نمی‌توانستید زودتر خودتان را به مادر برسانید و فقط زنگ می‌زدید، او از پشت گوشی شما را می‌بوسید. انگار صدایتان، قاسم را تمام و کمال برایش مجسم می‌کرد و صورت و گردنتان را سفت می‌بوسید.



یکی از سفرها، ناخواسته طولانی شده بود. پیش از سفر رفته بودید که بگویید فقط دو شب مأموریت می‌روم، زود بر می‌گردم. ولی قبول نمی‌کرد. بی‌مقدمه گفت «اینقدر نگو امریکا امریکا، من مادرتم! شاید دیگر من را نبینی». قصه نارضایتی مادرها خیلی کش‌دار نیست و زود راضی می‌شوند. لبخندی به لبتان آمد و کف پایش را بوسیدید. بعدها، طبق همان پیش‌بینی خودش که شاید دیگر من را نبینی، او را روی تخت بیمارستان دیدید. سوریه بودید. خودتان را به او رساندید. به همه گفتید بروید، خودم امشب پیش مادر می‌مانم. تا صبح فقط کف پایش را بوسیدید و به صورتتان کشیدید و گریه می‌کردید که ببخش من فرزند خوبی برایت نبودم.



هرچند پروست در رمان بلند خود هیچ وقت از مرگ مادرش حرفی نزد و در ادبیات جاودانه‌اش کرد، شما نیز بعد از رفتن مادر، به نیابتش به مادر شهدا سر می‌زدید. این گونه مادر را برای خود جاودانه کردید و باز به او وصل شدید. مادر نرفت، همان حوالی خانواده شهدا عطرش را حس می‌کردید.



فاطمه رجبی بهشت آباد
۲